Wystąpienie z powództwem przeciwko członkowi zarządu przed wszczęciem / zakończeniem postępowania egzekucyjnego, dowody bezskuteczności egzekucji wobec spółki

Z lektury art. 299 k.s.h. wynika, iż wykazanie bezskuteczności egzekucji jest warunkiem sine qua non uwzględnienie roszczenia przeciwko członkowi zarządu spółki kapitałowej. Bez spełnienia tej przesłanki powództwo podlega oddaleniu, zaś powód zostanie obciążony kosztami postępowania. W doktrynie i orzecznictwie powszechnym jest pogląd, że najbardziej reprezentatywnym dowodem na okoliczność bezskuteczności egzekucji jest postanowienie o jej umorzeniu ze względu na bezskuteczność. Jeżeli egzekucja trwa krótko i spółka nie dysponuje majątkiem to nie ma większego problemu i wierzyciel może czekać na ostateczne postanowienie. Są jednak przypadki, gdy z innych okoliczności wynika, ze spółka nie posiada majątku, bądź egzekucja przeciąga się i wierzyciel narusza się na zarzut przedawnienia, bądź kilkuletnią przewłokę, która oddala wizję jego zaspokojenia. W tym wypadku korzystnym jest szukanie dowodu na okoliczność bezskuteczności egzekucji na innej podstawie.

Analizując w tym zakresie poglądy judykatury i doktryny, w komentarzu A. Kidyby natknąłem się na klarowny wykaz dowodów bezskuteczności egzekucji, którymi kierować się wierzyciel przy wytaczaniu powództwa, a i członek zarządu przy formułowaniu zarzutów:

„Przykładowymi dowodami bezskuteczności egzekucji mogą być w szczególności:

1)  postanowienie o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości z tego powodu, że majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów (art. 13 ust. 1 pr. up.);

2)  postanowienie o umorzeniu postępowania upadłościowego z tego powodu, że majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania (art. 361 ust. 1 pkt 1 pr. up.);

3)  stwierdzenie, że egzekucja na podstawie kodeksu postępowania cywilnego lub ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, wszczęta przeciwko spółce co do całego jej majątku na wniosek osoby dochodzącej roszczenia od członków zarządu lub na wniosek innego podmiotu, nie dała rezultatu;

4) postanowienie komornika o umorzeniu postępowania - art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c. (tak również SN w wyroku z dnia 10 lutego 2011 r., IV CSK 335/10, Biul. SN 2011, nr 4, s. 10; zob. również wyrok SA w Katowicach z dnia 21 marca 2017 r., V ACa 542/16, LEX nr 2272071, w którym podkreślono, że postanowienie komornika jest dokumentem urzędowym, a zatem jeśli skarżący twierdzi, że zawarte w nim oświadczenia organu egzekucyjnego nie są zgodne z rzeczywistością, to winien tę okoliczność udowodnić; innymi słowy skarżący winien był wykazać, że postępowanie egzekucyjne nie było bezskuteczne z tego powodu, że nie zostało skierowane do takich składników majątkowych spółki, które umożliwiłaby wierzycielowi zaspokojenie przysługującej mu wierzytelności);

5)  wynik zobowiązania spółki do wyjawienia majątku w trybie art. 913 i n. k.p.c. przed wszczęciem egzekucji lub w toku egzekucji prowadzonej przeciwko spółce na wniosek osoby dochodzącej roszczenia od członków zarządu lub na wniosek innej osoby;

6)  sprawozdanie finansowe spółki, wskazujące na to, że majątek spółki nie wystarcza na pokrycie wierzytelności przysługującej osobie dochodzącej roszczenia od członków zarządu;

7)  wykaz majątku spółki obejmujący składniki, z których mogłaby być przeprowadzona egzekucja, wraz z ich wyceną, z której będzie wynikało, iż należność wierzyciela nie znajdzie w drodze egzekucji pełnego zaspokojenia;

8)  odpis pełny z rejestru przedsiębiorców KRS (ewentualnie stosowne zaświadczenie wydane przez Centralą Informację), wskazujący, że spółka utraciła byt prawny i nie funkcjonuje w obrocie (por. wyrok SN z dnia 13 grudnia 2006 r., II CSK 300/06, Glosa 2007, nr 4, poz. 10);

9)  a także wszelkie inne dowody wskazujące, że w danej sytuacji nie jest realne uzyskanie zaspokojenia przez wierzyciela z pozostałego jeszcze majątku spółki”.  (A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art.299 Kodeksu spółek handlowych, LEX, stan prawny na dzień 30 czerwca 2017 roku). Przy tym wskazany katalog w żadnym razie nie jest zamknięty, zaś wierzyciele wszelkimi sposobami może wykazać, iż egzekucja skierowana przeciwko spółce okaże się bezskuteczna.

Przedstawiony pogląd jest o tyle daleko idący, że nawet, jeżeli wszczęto postępowanie egzekucyjne, bądź trwa postępowanie upadłościowe, wierzyciel może wystąpić z roszczeniem wobec członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 2015 roku, sygn. akt II CSK 402/14). Za przykład można wskazać sytuację, gdy w toku postępowania egzekucyjnego okazuje się, że jedynym składnikiem majątkowym spółki jest nieruchomość, zaś suma wierzytelności hipotecznych, bądź suma wierzytelności zgłoszonych w postępowaniach egzekucyjnych wobec spółki już na pierwszy rzut oka rażąco przekracza wartość nieruchomości. Co więcej, nawet, jeżeli postępowanie egzekucyjne nie zostało wszczęte, wierzyciele do wykazania bezskuteczności egzekucji może informacje o innych toczących się postępowaniach egzekucyjnych wobec spółki i ich bezskuteczności. 

Przy okazji omawianego tematu należy wskazać również, iż wierzyciel narazi się na przegraną w ewentualnym procesie, jeżeli dysponował tytułem egzekucyjnym przeciwko spółce, ale zwlekał z wszczęciem egzekucji. Zdaniem Sadu Najwyższego stanowi to niewykazanie bezskuteczności egzekucji, zaś w mojej ocenie jest to również przykład nadużycia prawa przez powoda (por. wyrok Sadu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2004 roku, sygn. akt III CK 107/03). 

Kwitując przedmiotowy pogląd należy przywołać wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2003 roku, sygn. akt V CKN 416/01, gdzie stwierdzono, iż: „Ustalenie przewidzianej w art. 298 § 1 KH (art. 299 § 1 KSH) przesłanki bezskuteczności egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela pozywającego członków zarządu”. Powyższy brak precyzyjności daje wierzycielowi szerokie pole do wykazania, iż z majątku spółki nie zdoła się zaspokoić. Otwarcie takiej możliwości działa również na niekorzyść powoda w procesie, tj. jeżeli nie wykaże on, iż w danym terminie wiedział o bezskuteczności egzekucji, zaś pozwany członek zarządu podniesienie i udowodni tą okoliczność, zaniechanie powoda z pewnością negatywnie odbije się na zasadności jego roszczenia, jeżeli równocześnie wystąpią podstawy do uwzględnienia zarzutu przedawniania.

Niniejszy temat prezentuje dwie dyspozycje do działania dla powoda i pozwanego w procesie prowadzonym na podstawie art. 299 k.s.h. Obie strony winny poszukiwać dowodów na okoliczność bezskuteczności egzekucji. Wierzyciel, nie czekając na wydanie postanowienia przez komornika sądowego, winien wytoczyć pozew przeciwko członkowi zarządu dysponując innymi dowodami na tą okoliczność, zaś pozwany członek zarządu winien wykorzystywać jego zaniechania i zmierzać do ustalenia jak najwcześniejszego terminu przedawniania roszczenia, a następnie podnosić zarzut przedawnienia.

Pozdrawiam