Przyczynienie się do powstania szkody i niewypłacalności spółki przez wierzyciela w kontekście odpowiedzialności członka zarządu spółki z o.o. na podstawie art. 299 k.s.h.

Odszkodowawczy charakter odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. jest powszechnie akceptowany w orzecznictwie oraz wśród znacznej części doktryny prawnej. W konsekwencji, w toku postępowania prowadzonego na podstawie art. 299 k.s.h naturalnym i zasadnym wydaje się korzystanie z zarzutów, przysługujących pozwanemu członkowi zarządu, na zasadach ogólnych. Kwestie, czy zasadnym będzie takie stanowisko i czy pozwany prezes zarządu może powoływać się na przyczynienie się wierzyciela do powstania szkody postaram się omówić w dzisiejszym temacie. 

Stosownie do treści art. 2 k.s.h. w sprawach dotyczących tworzenia, organizacji, funkcjonowania, rozwiązywania, łączenia, podziału i przekształcania spółek handlowych nieuregulowanych w ustawie stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. Jeżeli wymaga tego właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej, przepisy Kodeksu cywilnego stosuje się odpowiednio. 

W doktrynie ugruntował się natomiast pogląd, iż o kwestiach nieuregulowanych w k.s.h., do których można by stosować przepisy Kodeksu Cywilnego można mówić w przypadku, gdy spełnione zostaną następujące przesłanki:

„1) kwestia, której dotyczy problem, nie została wyczerpująco uregulowana w przepisach KSH;

2) posługując się tylko przepisami KSH, nie można udzielić odpowiedzi na postawiony problem;

3) nie zachodzą przesłanki, które usprawiedliwiałyby rozwiązanie problemu poprzez zastosowanie analogia legis w obrębie KSH” (J. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 7, Warszawa 2015).

Natomiast zgodnie z art. 362 k.c.: „Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.” Analiza komentarza do wskazanej normy uzasadnia, iż: „Przesłanką stosowania art. 362 KC stwarzającą możliwość obniżenia odszkodowania jest taki związek pomiędzy działaniem lub zaniechaniem poszkodowanego a powstałą szkodą (zwiększeniem się jej rozmiarów), że bez owej aktywności poszkodowanego bądź w ogóle nie doznałby on szkody, albo też wystąpiłaby ona w mniejszym rozmiarze. Związek ten musi być oceniany w kategoriach adekwatnej przyczynowości, bo chociaż w przepisie art. 361 § 1 KC mowa jest tylko o zobowiązanym do naprawienia szkody, to Kodeks dla oceny zachowania się poszkodowanego nie wprowadza innego miernika.” (E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 8, Warszawa 2017). 

W kontekście analizy powyższych norm należy odpowiedzieć na pytanie, czy przesłanki egzoneracji członka zarządu zostały uregulowane wyczerpująco, czy w tym zakresie możliwym jest sięgnięcie do przepisów ogólnych, w tym do instytucji przyczynienia się do powstania szkody. Powyższa kwestia nie jest zbytnio popularnym tematem rozważań. Wprost przeciwnie – rzadko się o niej mówi i pisze. Komentarze do art. 299 k.s.h. jakie śledziłem milczą na temat aprobaty/dezaprobaty stosowania instytucji przyczynienia się wierzyciela do powstania szkody na kanwie wskazanego rodzaju spraw. 

CC0 License

Orzecznictwo sądów powszechnych na temat powyższego zarzutu wypowiada się negatywnie. Przytoczyć można choćby fragment jednego z orzeczeń: „Bez znaczenia także dla oceny istnienia omawianej przesłanki egzoneracyjnej jest ewentualne przyczynienie się wierzycieli do powstania stanu niewypłacalności. Zgodzić się należy ze stanowiskiem, wyrażonym m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2011 roku, sygn. IV CSK 335/10 (LEX nr 784972), że art. 299 k.s.h. w sposób samodzielny i wyczerpujący reguluje odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za jej zobowiązania, zarówno pod względem podmiotowym jak i przedmiotowym, stąd też, ze względu na brzmienie art. 299 § 2 k.s.h., nie jest możliwe odpowiednie stosowanie art. 362 k.c.” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 3 kwietnia 2015 roku, sygn. akt I ACa 886/14, vide. wyrok Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 29 stycznia 2016 roku, sygn. akt VI GC 11/15). 

Niemniej jednak, pomimo dezaprobaty do zastosowania art. 362 k.c. w sprawach o dochodzenie roszczeń przeciwko członkom zarządu spółki kapitałowej, Sąd Najwyższy w jednym z orzeczeń, z dnia 10 maja 2013 roku, sygn. akt I CSK 517/12, uznał skuteczność zarzutu przyczynienia się do stanu niewypłacalności spółki przez wierzyciela, wskazując jednak, iż powyższy aspekt należy rozpatrywać jako niespełnienie przesłanki bezskuteczności egzekucji z art. 299 §1 k.s.h. bądź nadużycie jego prawa (5 k.c.), tj., bez potrzeby korzystania z dyspozycji art. 362 k.c. We wskazanym wyroku Wojskowa Agencja Mieszkaniowa pierwotnie dochodziła od spółki X (dane fikcyjne) roszczenia pieniężnego z tytułu nieopłacenia należności czynszowych. Po wydaniu nakazu zapłaty, który jeszcze nie uprawomocnił się, nie był tytułem egzekucyjnym)  Agencja przy udziale osób trzecich zajęła w listopadzie 2003 r. lokal spółki X oraz zalegające tam dokumenty. Na skuwek tego zdarzenia spółka zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej i regulowania zobowiązań. W grudniu 2003 roku spółce X wydano część zajętych dokumentów, w efekcie zarząd złożył wniosek o ogłoszenie upadłości. Wniosek został zwrócony ze względu na brak dołączenia do niego szeregu dokumentów. W styczniu 2014 roku, gdy spółka uzyskała kolejne dokumenty, zarząd wystąpił z drugim wnioskiem o ogłoszenie upadłości, jednak ten został oddalony ze względu na brak majątku spółki pozwalającego na zaspokojenie jedynie kosztów postępowania egzekucyjnego (art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego).  Na powyższym tle Wojskowa Agencja Mieszkaniowa wystąpiła z powództwem przeciwko członkom zarządu o zapłatę ww. zaległości czynszowych. 

Rozpoznający sprawę Sąd Okręgowy powództwo oddalił wskazując, iż powódka nie wykazała bezskuteczności egzekucji, jednak Sąd Apelacyjny zmienił wyrok I instancji i zasądził dochodzone roszczenie. Rozstrzygnięcie spornej kwestii przyniósł dopiero wyrok Sądu Najwyższego, w którym orzeczono, iż: „Jeżeli zaprzestanie działalności gospodarczej zostało spowodowane zajęciem przez wierzyciela lokalu spółce wraz z znajdującymi się w nim ruchomościami oraz całą dokumentacja spółki, to należy ocenić jaki wpływ na niewypłacalność spółki miało to zachowanie wierzyciela, który dochodzi od członków zarządu odpowiedzialności z art. 299 k.s.h., w sytuacji, gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy wyraźnie wskazuje, że to on pozbawiając spółkę lokalu, w którym prowadziła działalność oraz dokumentacji przyczynił się do tego, że spółka stała się niewypłacalna oraz że brak było dokumentacji pozwalającej zgłosić członkom zarządu skutecznie wniosek o ogłoszenie jej upadłości.” 

Powyższa teza wprost uzasadnia stanowisko, iż w sprawach toczących się na podstawie art. 299 k.s.h. kwestia przyczynienia się do niewypłacalności spółki odgrywa znaczenie dla rozstrzygnięcia, zaś zachowanie wierzyciela ma istotne znaczenie dla kwestii. Chociaż o możliwości podnoszenia tego zarzutu na zasadach ogólnych nie aprobuje orzecznictwo, to jednak Sąd Najwyższy nie przechodzi obok tej kwestii obojętnie znajdując dla niej uzasadnienie prawne w  art. 299 k.s.h.  i 5 k.c. Tym samym z perspektywy członka zarządu spółki kapitałowej, na etapie postępowania sądowego uwypuklanie aspektów działania wierzyciela nie będzie pozbawione sensu i może zadecydować o korzystnym rozstrzygnięciu sprawy. Trzeba jednak pamiętać, iż pomimo braku zastosowania przepisu ogólnego, tj. art. 362 k.c. , zastosowanie znajdą wskazane tam przesłanki wykazania przyczynienia się. Tym samym pomiędzy zachowaniem wierzyciele a niewypłacalnością spółki powinien istnieć adekwatny związek przyczynowo skutkowy, o czym świadczy celowościowa wykładnia powyższego wyroku Sądu Najwyższego. Dokładna analiza orzeczenia prowadzi do wniosku, iż sama hipotetyczna możliwość przyczynienia się wierzyciela poprzez działanie lub zaniechanie do niewypłacalności i powstania szkody nie zostanie uwzględniona. 

Pozdrawiam.